Αρθρογράφος: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΟΡΔΙΛΗΣ Είναι Διευθυντής 1ου Γενικού Λυκείου Κέρκυρας
Το Νοέμβριο του 1941 η Κέρκυρα βρισκόταν ήδη 6 μήνες υπό ιταλική κατοχή. Την πρώτη Κυριακή του Νοέμβρη (Πρωτοκύριακο) γίνεται η λιτάνευση του σκηνώματος του Αγ. Σπυρίδωνος. Οι ιταλικές αρχές έκριναν σκόπιμο να ακολουθήσουν με πολυπρόσωπη αντιπροσώπευση το σκήνωμα. Εμφανίστηκαν με αέρα κυριάρχου φορώντας επίσημες ενδυμασίες και πολλαπλές σειρές παρασήμων προκαλώντας τα αισθήματα του κερκυραϊκού λαού.
Οι μαθητές αντίθετα έδειχναν απρόθυμοι να πάρουν μέρος στη λιτανεία πείσθηκαν όμως από τους καθηγητές τους. Έτσι εμφανίστηκε στη λιτανεία σε άψογους σχηματισμούς πλήθος μαθητών και μαθητριών υπό το πρόσταγμα των γυμναστών Νικολ. Νικολαΐδη και Δήμητρας Παππά.
Μετά την ολοκλήρωση της λιτάνευσης, οι μαθητές που είχαν συνοδεύσει το ιερό σκήνωμα ως την Πλακάδα του Αγίου, έπρεπε, να διαλυθούν. Εκεί όμως μια φωνή μαθητή- κάποιοι λένε μαθήτριας- πρότεινε να μη διαλυθούν. Αυτόματα τα παιδιά συγκρότησαν πομπή, που με επικεφαλής τις μαθήτριες του Γυμνασίου Θηλέων βγήκε στην οδό Καποδιστρίου και κατευθυνόταν προ το χώρο των Γυμνασίων, στην πλατεία όπου σήμερα βρίσκεται το Β’ Γυμνάσιο.
Ο χώρος εκείνος ήταν το άντρο των Ιταλών, επειδή στα παρακείμενα των Γυμνασίων κτίρια στεγάζονταν η ιταλική φινάντσα, το ιταλικό προξενείο, οι διοικητικές αρχές και λίγο πιο κάτω, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, η Καραμπινιερία. Τα παιδιά κατευθύνονται προς τη φωλιά του λύκου, τραγουδώντας γεμάτα πάθος πατριωτικά εμβατήρια και τους αλληγορικούς στίχους του Δημ. Σταμπόγλη «Πάπια που κορφολούζεσαι στου Ιονίου τα νερά…» έναν ύμνο προς την Κέρκυρα, η τελευταία στροφή του οποίου με έντονους αντιστασιακούς τόνους· έλεγε: έχεις αδέλφια Κέρκυρα-δε θα καταδεχθούνε, την όμορφή τους αδερφή-οι ξένοι να χαρούνε.
Καθώς η μαθητική διαδήλωση ανέβαινε την οδό Καποδιστρίου, ο κόσμος, πολύς εξαιτίας της επετείου, ξεσπούσε σε επευφημίες και θερμά χειροκροτήματα, αυτό ενεθάρρυνε και ψύχωνε ακόμη περισσότερο τα παιδιά και στα χείλη τους ανέβηκε ο εθνικός ύμνος.
Έστριψαν δεξιά προς το Πλατύ Καντούνι. Στο ύψος της πλατείας των Γυμνασίων ήταν κιόλας συγκεντρωμένοι ένοπλοι Ιταλοί που επιτέθηκαν στους μαθητές. Προσπάθησαν να ξεφύγουν στα γειτονικά στενά, ζήτησαν καταφύγιο σε γειτονικά σπίτια. Οι Ιταλοί συνέλαβαν λίγους μαθητές και δυο καθηγητές, τους οδήγησαν αμέσως για ανάκριση, τους κακοποίησαν και αργότερα τους άφησαν ελεύθερους.
Οι μαθητές Σπυρίδων Πανδής και Στέφανος Μοντσενίγος υπέστειλαν τη σημαία του ιταλικού Προξενείου και την πάτησαν. Οι Ιταλοί τους συνέλαβαν αμέσως και σκέφτονταν ακόμα να τους εκτελέσουν.
Ας δούμε τώρα πώς παρουσιάζονται τα γεγονότα της ίδιας μέρας σε ιταλικό εμπιστευτικό έγγραφο με θέμα: «Σπουδαστική εκδήλωση»
«Σήμερα, γύρω στις 1, μετά τη λειτουργία του Αγ. Σπυρίδωνα, πολυάριθμοι Έλληνες μαθητές σταματήσανε μπροστά στο σχολικό κτίριο στην πλατεία Γυμνασίου και επιδόθηκαν σε τραγούδια. Ένας υπαξιωματικός και μερικοί φρουροί …. ειδοποιήθηκαν …. ότι τα τραγούδια …. περιείχαν υβριστικές φράσεις για την ιταλική σημαία.
Γι’ αυτό το λόγο οι παραπάνω στρατιώτες επενέβησαν αμέσως και ενισχυόμενοι από μερικούς ακόμη στρατιώτες κατάφεραν να συλλάβουν 11 μαθητές που οδηγήθηκαν στο στρατώνα. Άλλοι δύο φρουροί συνέλαβαν δύο μαθητές και δύο καθηγητές που παρέδωσαν στο CCRR. …. Οι συλληφθέντες μαθητές από τους στρατιωτικούς υποβλήθηκαν σε ανάκριση και αφέθηκαν ελεύθεροι .… Ακολουθούν Υπογραφές»
Είναι εμφανείς οι διαφοροποιήσεις του ιταλικού εγγράφου και σ’ ό, τι αφορά τον αριθμό των Ιταλών ενόπλων που επενέβησαν και, το λόγο για τον οποίο επενέβησαν. Το ιταλικό έγγραφο αγνοεί την υποστολή και τη βεβήλωση της ιταλικής σημαίας από τους μαθητές. Από σκοπιμότητα που μπορεί κανείς να πιθανολογήσει, αποκρύφτηκε. Επίσης αποσιωπάται η κακοποίηση των συλληφθέντων που, επιβεβαιώνεται από το έγγραφο του Νομαρχούντος Ε. Κουρία προς τον Αρχηγό Πολιτικών Υποθέσεων Ιονίων Νήσων:
«…. Έτερον ζήτημα το οποίον επιθυμούμεν να θέσωμεν υπ’όψιν υμών είναι και το εξής: Την παρελθούσαν Κυριακήν και μετά το πέρας της Λιτανείας του Αγ. Σπυρίδωνος εσημειώθησαν σοβαρά επεισόδια άτινα κατέληξαν εις βάρος μερικών μαθητών και των καθηγητών των. …. οίτινες έψαλλον τον Εθνικό Ύμνον εις στιγμάς αίτινες ενείχον κάποιαν σπουδαιοτέραν δι’αυτούς σημασίαν λόγω της κατά την ημέραν εκείνην εορτής, φρονούμεν ότι δεν ήτο καθόλου δεδικαιολογημένη η στάσις ενίων οργάνων της Οικονομικής Αστυνομίας, άτινα συνέλαβον δεκάδα εκ των μαθητών τούτων, ους πλειστάκις και μέχρις απιστεύτου σημείου ερράπισαν, όπως επίσης αναιτίως συνέλαβον και ερράπισαν τον καθηγητήν της γυμναστικής κ. Ν. Καστάνιαν, όστις ενεκλείσθη εις τα φυλακάς μέχρι της χθες ότε και απελύθη, διαταχθείς να εγκαταλείψει την Νήσον, διότι ετόλμησε να δικαιολόγήσει τους μαθητάς του, …. Φρονούμεν ότι ηδύνατο να γίνει ποιά τις διάκρισις εν προκειμένω, εφ’ όσον επρόκειτο περί μαθητών νεαράς ηλικίας και καθηγητών και να μη τοις συμπεριφερθώσι καθ’ον τρόπον θα συμπεριεφέρετο τις ενδεχομένως προς κοινούς κακοποιοιούς. ….».
Ωστόσο πώς έφτασαν 14χρονα, 16χρονα και 17χρονα αγόρια και κορίτσια στην πρώτη μαζική αντιστασιακή αντιφασιστική ενέργεια σε πανευρωπαϊκό επίπεδο;
Τα παιδιά είχαν άμεσους, καυτούς λόγους, να εκραγούν. Η νέα κατάσταση στο χώρο των σχολείων, τη χρονιά 1941-1942 με νέους, Ιταλούς, Διευθυντές, με ανηρτημένες παντού πινακίδες που απαιτούσαν Salutate romanamente, ήταν φυσικό να ενισχύει τα αντιφασιστικά τους συναισθήματα. Για τους μαθητές οι Ιταλοί ήταν οι ηττημένοι του πολέμου. Έπειτα, υπήρχε έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα στους Έλληνες μαθητές και τους μαθητές της Ιταλικής Σχολής, ιδίως μετά τη λήξη του πολέμου. Οι Ιταλοί μαθητές εμφανίζονταν προκλητικά, ντυμένοι με φασιστικές στολές έξω από τα ελληνικά Γυμνάσια κατά τις εθνικές επετείους. Η φασιστική νεολαία έφτασε στο χώρο των Γυμνασίων τραγουδώντας ένα φασιστικό ύμνο την 28η Οκτωβρίου 1941, ημέρα εθνικής υπερηφάνειας για τους Έλληνες, που είχαν λίγους μήνες πριν ταπεινώσει τους Ιταλούς στο μέτωπο της Αλβανίας. Η πρόκληση ήταν φανερή και δεν έμεινε αναπάντητη. Την επόμενη Καραμπινιέροι συνεπλάκησαν με τους μεγαλύτερους μαθητές. Και πώς οι μαθητές θα έμεναν ανεπηρέαστοι από τη δολοφονία (οι Ιταλοί μίλησαν για ατύχημα) του Γυμνασιάρχη Φρειδερίκου από Ιταλό μοτοσυκλετιστή στον ανήφορο του ΝΑΟΚ το Σάββατο, παραμονή του Πρωτοκύριακου;
Το αντιφασιστικό φρόνημα των παιδιών ενισχύθηκε και μέσα στις σχολικές αίθουσες από καθηγητές που στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων. Η συντριπτική πλειοψηφία των καθηγητών αντέδρασε στη νέα κατάσταση και, μολονότι γνώριζαν ότι οι Ιταλοί πληροφορούνται τα πάντα-υπήρχαν κάποιοι ευμενώς διακείμενοι προς τη νέα τάξη πραγμάτων μαθητές-μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας, έντεχνα, όπως κάνουμε άλλωστε όλοι μας, υπέβαλαν ό,τι η αξιοπρέπεια και ο πατριωτισμός τους, τους υπαγόρευε.
Αυτά είναι όσα συνέβησαν την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου του 1941, όπως τα συγκράτησε η μνήμη των ανθρώπων που συμμετείχαν σ’ αυτά.
Οι μαθητές αντίθετα έδειχναν απρόθυμοι να πάρουν μέρος στη λιτανεία πείσθηκαν όμως από τους καθηγητές τους. Έτσι εμφανίστηκε στη λιτανεία σε άψογους σχηματισμούς πλήθος μαθητών και μαθητριών υπό το πρόσταγμα των γυμναστών Νικολ. Νικολαΐδη και Δήμητρας Παππά.
Μετά την ολοκλήρωση της λιτάνευσης, οι μαθητές που είχαν συνοδεύσει το ιερό σκήνωμα ως την Πλακάδα του Αγίου, έπρεπε, να διαλυθούν. Εκεί όμως μια φωνή μαθητή- κάποιοι λένε μαθήτριας- πρότεινε να μη διαλυθούν. Αυτόματα τα παιδιά συγκρότησαν πομπή, που με επικεφαλής τις μαθήτριες του Γυμνασίου Θηλέων βγήκε στην οδό Καποδιστρίου και κατευθυνόταν προ το χώρο των Γυμνασίων, στην πλατεία όπου σήμερα βρίσκεται το Β’ Γυμνάσιο.
Ο χώρος εκείνος ήταν το άντρο των Ιταλών, επειδή στα παρακείμενα των Γυμνασίων κτίρια στεγάζονταν η ιταλική φινάντσα, το ιταλικό προξενείο, οι διοικητικές αρχές και λίγο πιο κάτω, στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, η Καραμπινιερία. Τα παιδιά κατευθύνονται προς τη φωλιά του λύκου, τραγουδώντας γεμάτα πάθος πατριωτικά εμβατήρια και τους αλληγορικούς στίχους του Δημ. Σταμπόγλη «Πάπια που κορφολούζεσαι στου Ιονίου τα νερά…» έναν ύμνο προς την Κέρκυρα, η τελευταία στροφή του οποίου με έντονους αντιστασιακούς τόνους· έλεγε: έχεις αδέλφια Κέρκυρα-δε θα καταδεχθούνε, την όμορφή τους αδερφή-οι ξένοι να χαρούνε.
Καθώς η μαθητική διαδήλωση ανέβαινε την οδό Καποδιστρίου, ο κόσμος, πολύς εξαιτίας της επετείου, ξεσπούσε σε επευφημίες και θερμά χειροκροτήματα, αυτό ενεθάρρυνε και ψύχωνε ακόμη περισσότερο τα παιδιά και στα χείλη τους ανέβηκε ο εθνικός ύμνος.
Έστριψαν δεξιά προς το Πλατύ Καντούνι. Στο ύψος της πλατείας των Γυμνασίων ήταν κιόλας συγκεντρωμένοι ένοπλοι Ιταλοί που επιτέθηκαν στους μαθητές. Προσπάθησαν να ξεφύγουν στα γειτονικά στενά, ζήτησαν καταφύγιο σε γειτονικά σπίτια. Οι Ιταλοί συνέλαβαν λίγους μαθητές και δυο καθηγητές, τους οδήγησαν αμέσως για ανάκριση, τους κακοποίησαν και αργότερα τους άφησαν ελεύθερους.
Οι μαθητές Σπυρίδων Πανδής και Στέφανος Μοντσενίγος υπέστειλαν τη σημαία του ιταλικού Προξενείου και την πάτησαν. Οι Ιταλοί τους συνέλαβαν αμέσως και σκέφτονταν ακόμα να τους εκτελέσουν.
Ας δούμε τώρα πώς παρουσιάζονται τα γεγονότα της ίδιας μέρας σε ιταλικό εμπιστευτικό έγγραφο με θέμα: «Σπουδαστική εκδήλωση»
«Σήμερα, γύρω στις 1, μετά τη λειτουργία του Αγ. Σπυρίδωνα, πολυάριθμοι Έλληνες μαθητές σταματήσανε μπροστά στο σχολικό κτίριο στην πλατεία Γυμνασίου και επιδόθηκαν σε τραγούδια. Ένας υπαξιωματικός και μερικοί φρουροί …. ειδοποιήθηκαν …. ότι τα τραγούδια …. περιείχαν υβριστικές φράσεις για την ιταλική σημαία.
Γι’ αυτό το λόγο οι παραπάνω στρατιώτες επενέβησαν αμέσως και ενισχυόμενοι από μερικούς ακόμη στρατιώτες κατάφεραν να συλλάβουν 11 μαθητές που οδηγήθηκαν στο στρατώνα. Άλλοι δύο φρουροί συνέλαβαν δύο μαθητές και δύο καθηγητές που παρέδωσαν στο CCRR. …. Οι συλληφθέντες μαθητές από τους στρατιωτικούς υποβλήθηκαν σε ανάκριση και αφέθηκαν ελεύθεροι .… Ακολουθούν Υπογραφές»
Είναι εμφανείς οι διαφοροποιήσεις του ιταλικού εγγράφου και σ’ ό, τι αφορά τον αριθμό των Ιταλών ενόπλων που επενέβησαν και, το λόγο για τον οποίο επενέβησαν. Το ιταλικό έγγραφο αγνοεί την υποστολή και τη βεβήλωση της ιταλικής σημαίας από τους μαθητές. Από σκοπιμότητα που μπορεί κανείς να πιθανολογήσει, αποκρύφτηκε. Επίσης αποσιωπάται η κακοποίηση των συλληφθέντων που, επιβεβαιώνεται από το έγγραφο του Νομαρχούντος Ε. Κουρία προς τον Αρχηγό Πολιτικών Υποθέσεων Ιονίων Νήσων:
«…. Έτερον ζήτημα το οποίον επιθυμούμεν να θέσωμεν υπ’όψιν υμών είναι και το εξής: Την παρελθούσαν Κυριακήν και μετά το πέρας της Λιτανείας του Αγ. Σπυρίδωνος εσημειώθησαν σοβαρά επεισόδια άτινα κατέληξαν εις βάρος μερικών μαθητών και των καθηγητών των. …. οίτινες έψαλλον τον Εθνικό Ύμνον εις στιγμάς αίτινες ενείχον κάποιαν σπουδαιοτέραν δι’αυτούς σημασίαν λόγω της κατά την ημέραν εκείνην εορτής, φρονούμεν ότι δεν ήτο καθόλου δεδικαιολογημένη η στάσις ενίων οργάνων της Οικονομικής Αστυνομίας, άτινα συνέλαβον δεκάδα εκ των μαθητών τούτων, ους πλειστάκις και μέχρις απιστεύτου σημείου ερράπισαν, όπως επίσης αναιτίως συνέλαβον και ερράπισαν τον καθηγητήν της γυμναστικής κ. Ν. Καστάνιαν, όστις ενεκλείσθη εις τα φυλακάς μέχρι της χθες ότε και απελύθη, διαταχθείς να εγκαταλείψει την Νήσον, διότι ετόλμησε να δικαιολόγήσει τους μαθητάς του, …. Φρονούμεν ότι ηδύνατο να γίνει ποιά τις διάκρισις εν προκειμένω, εφ’ όσον επρόκειτο περί μαθητών νεαράς ηλικίας και καθηγητών και να μη τοις συμπεριφερθώσι καθ’ον τρόπον θα συμπεριεφέρετο τις ενδεχομένως προς κοινούς κακοποιοιούς. ….».
Ωστόσο πώς έφτασαν 14χρονα, 16χρονα και 17χρονα αγόρια και κορίτσια στην πρώτη μαζική αντιστασιακή αντιφασιστική ενέργεια σε πανευρωπαϊκό επίπεδο;
Τα παιδιά είχαν άμεσους, καυτούς λόγους, να εκραγούν. Η νέα κατάσταση στο χώρο των σχολείων, τη χρονιά 1941-1942 με νέους, Ιταλούς, Διευθυντές, με ανηρτημένες παντού πινακίδες που απαιτούσαν Salutate romanamente, ήταν φυσικό να ενισχύει τα αντιφασιστικά τους συναισθήματα. Για τους μαθητές οι Ιταλοί ήταν οι ηττημένοι του πολέμου. Έπειτα, υπήρχε έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα στους Έλληνες μαθητές και τους μαθητές της Ιταλικής Σχολής, ιδίως μετά τη λήξη του πολέμου. Οι Ιταλοί μαθητές εμφανίζονταν προκλητικά, ντυμένοι με φασιστικές στολές έξω από τα ελληνικά Γυμνάσια κατά τις εθνικές επετείους. Η φασιστική νεολαία έφτασε στο χώρο των Γυμνασίων τραγουδώντας ένα φασιστικό ύμνο την 28η Οκτωβρίου 1941, ημέρα εθνικής υπερηφάνειας για τους Έλληνες, που είχαν λίγους μήνες πριν ταπεινώσει τους Ιταλούς στο μέτωπο της Αλβανίας. Η πρόκληση ήταν φανερή και δεν έμεινε αναπάντητη. Την επόμενη Καραμπινιέροι συνεπλάκησαν με τους μεγαλύτερους μαθητές. Και πώς οι μαθητές θα έμεναν ανεπηρέαστοι από τη δολοφονία (οι Ιταλοί μίλησαν για ατύχημα) του Γυμνασιάρχη Φρειδερίκου από Ιταλό μοτοσυκλετιστή στον ανήφορο του ΝΑΟΚ το Σάββατο, παραμονή του Πρωτοκύριακου;
Το αντιφασιστικό φρόνημα των παιδιών ενισχύθηκε και μέσα στις σχολικές αίθουσες από καθηγητές που στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων. Η συντριπτική πλειοψηφία των καθηγητών αντέδρασε στη νέα κατάσταση και, μολονότι γνώριζαν ότι οι Ιταλοί πληροφορούνται τα πάντα-υπήρχαν κάποιοι ευμενώς διακείμενοι προς τη νέα τάξη πραγμάτων μαθητές-μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας, έντεχνα, όπως κάνουμε άλλωστε όλοι μας, υπέβαλαν ό,τι η αξιοπρέπεια και ο πατριωτισμός τους, τους υπαγόρευε.
Αυτά είναι όσα συνέβησαν την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου του 1941, όπως τα συγκράτησε η μνήμη των ανθρώπων που συμμετείχαν σ’ αυτά.
